De tijd vliegt, ook, zoal niet vooral, voor schakers.

Schakers zien de tijd heel duidelijk voortsnellen op de schaakklok die de tijd onverbiddelijk aftelt.

Steeds meer doet de digitale schaakklok zijn intrede.
Natuurlijk is een digitale klok moeilijker in te stellen. Met een klassieke “wijzerklok” zijn er knopjes om de tijd in te stellen en de instelling is duidelijk op de klok te zien.
Met de digitale klok is het me al twee maal overkomen dat de display 1:40 en 0.10 aanwees in de verwachting dat er 10 seconden per zet aan de bedenktijd toegevoegd zouden worden. Maar klaarblijkelijk was de instelling 1 uur, 40 minuten en 10 seconden als totale bedenktijd zonder bijtelling per zet.

Toch kunnen we verwachten dat de digitale klok meer en meer ingang zal vinden. De klassieke wijzerklok is uiteindelijk toch gedoemd, en voor sommigen met bloedend hart, te verdwijnen. Ik zou hen willen aanraden het binnenwerk van een wijzerklok eens te bekijken. Ongelooflijk dat de verzameling staven, stalen palletjes, onrusten (in sommige klokken met plastic onderdelen die de neiging hebben om vast te lopen als men de klok te strak opwindt), en klassieke uurwerken toch een redelijk nauwkeurige tijdmeting opleveren. Maar de digitale klok is natuurlijk in nauwkeurigheid niet te overtreffen.

Maar of je nu schaakt met de digitale klok of met een, eventueel geoctrooieerde, schaakklok, de tijd blijft vliegen. Dus de digitale schaakklok is de bekende oude wijn etc. etc.

Enkele jaren geleden schreef ik op de toenmalige website van onze schaakclub een artikel over de schaakklok met een wijzerplaat waarop prominent het nummer 65843 voorkomt. Om dit artikel voor het nageslacht te bewaren wordt dat artikel hieronder gereproduceerd.

Patent NL 65843 Schaakklok

Clubleden die er de voorkeur aan geven om te schaken met gebruik van een analoge klok zal het wellicht opgevallen zijn dat op sommige klokken op de wijzerplaat de tekst “patent 65843” is aangebracht.

Het betreft de analoge klokken waarbij aan de vlag nog een dun staafje is bevestigd en waarbij dat dunne staafje langs een op de wijzerplaat aangebrachte schaalverdeling kruipt op het moment dat er een tijdscontrole genaderd wordt en waarbij de ene speler hoopt, als hij dat althans niet eerder gecontroleerd heeft, dat vlag, dun staafje en schaalverdeling goed functioneren zodat de vlag echt valt als het dunne staafje aan het eind van de schaalverdeling is gekomen en niet ruim eerder onverwachts valt terwijl de andere speler natuurlijk hoopt dat de vlag wél eerder onverwachts zal vallen.

Toen ik op 31 maart 2011 de klok instelde die door Jansen naast ons bord was geplaatst was herkende ik natuurlijk direct het format van het nummer. Dat nummer verwijst naar een Nederlands octrooi verleend door de Nederlandse Octrooiraad.

Raadpleging van het octrooiregister, dat door een ieder via de internetsite van het Octrooicentrum Nederland geraadpleegd kan worden, bracht aan het licht dat het hier een octrooi betrof waarvoor de octrooiaanvrage, onder nummer NL 117535, ingediend was op 22 juni 1944 om 24 uur (!). De aanvrager was ene Dr. Ulrich Jan Rutgers wonende te Arnhem.
Een openbaarmaking volgde op 16 januari 1950 en het octrooi was van kracht vanaf 15 juni 1950.
Het octrooi is van kracht gebleven tot 16 januari 1958. Op die datum verviel het octrooi omdat octrooihouder Ulrich Jan Rutgers het klaarblijkelijk niet meer verantwoord vond om de jaarlijkse instandhoudingstaxe voor het octrooi te betalen. Het octrooi had van kracht kunnen zijn tot 20 jaar na indieningsdatum, dus tot 21 juni 1964, als Rutgers de taxe jaarlijks had doorbetaald.

Op de wijzerplaat van de klok is tevens aangegeven dat fabrikant van de klok was de firma Koopman te Utrecht (dat was misschien familie van de Koopman te Dordrecht, de bekende schaakklokkenfabrikant).

Opmerkelijk is het volgende: Op de betreffende klok die ik in handen kreeg van Jansen was op de onderkant een datumstempel (1971) aangebracht ongetwijfeld door de toenmalige materiaalcommissaris bij de aanschaf van de klok.
Hieruit blijkt dat voor fabrikant Koopman het in 1971 commercieel zinvol werd gevonden om het nummer van het sinds 1956 (!!) vervallen octrooi nog steeds op de wijzerplaat aan te brengen.

Intrigerende vragen blijven over: wat was de relatie tussen octrooihouder Rutgers en fabrikant Koopman? Heeft Rutgers een octrooilicentie verleend aan Koopman en heeft hij daarvoor een vergoeding gehad eventueel ook nog voor de tijd dat Koopman het nummer op de wijzerplaat aanbracht ook al was het octrooi reeds lang vervallen?

© C. Kerkdijk
3 april 2011

voor een copie van het octrooischrift ga naar:
https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/originalDocument?CC=NL&NR=65843C&KC=C&FT=D&ND=4&DB=EPODOC&locale=en_EP