De Activisten

Situatie, stijl en strategie                                                                                5

Deze laatste keer van het seizoen zijn de Activisten aan de beurt. Volgens het schema zijn zij intuïtief en concreet, dus een goed gevoel voor de dynamiek van de stelling en goede rekenaars.

‘Activisten’ worden bewonderd door de schaakliefhebbers. Dat komt door hun fantasierijke en onderhoudende manier van spelen. Zij spelen vaak briljante partijen met verrassende wendingen. De stijl van de ‘Activisten’ is gedurfd en moedig maar ook riskant. Hun innovatieve ideeën werken niet altijd. Daarom zijn maar weinig Activisten wereldkampioen geworden, alleen Tal en Anand hebben het hoogste bereikt. Maar omdat de tijdslimieten veranderen, het spel sneller wordt, is de kans dat een Activist wereldkampioen wordt wel groter geworden.

Activisten zijn inventieve spelers, ze zijn vaak bereid risico’s te nemen en als minder goed bekend staande openingen te spelen.

Een typische Activist is Bronstein. Het verhaal gaat dat hij tijdens de tweede Wereldoorlog naar het front werd gestuurd maar omdat hij heel slecht zag werd hij naar Stalingrad (het huidige Wolgograd) overgeplaatst. Daar had hij de tijd het Koningsgambiet verder te analyseren, een opening waarin hij expert was. Tijdens de voorbereiding op de komende match met de Verenigde Staten in 1946 verbood Botwinnik, als teamcaptain, Bronstein het Koningsgambiet te spelen. Niet zo’n goed idee omdat Bronstein overspeeld werd door Ulvestad en het Koningsgambiet beter bij hem paste dan het Spaans.

Een partij van Bronstein met het Koningsgambiet:

Voorbeeldpartij 1: Bronstein – Panov, Moskou 1947

De misschien wel beroemdste Activist is Tal. Zijn partijen spreken tot de verbeelding door zijn schitterende combinaties.

De partijen van Tal zijn bekend, maar zijn stijl is onderwerp van discussie. Was Tal een rekenaar, of een intuïtief genie? Lars Bo Hansen, de schrijver van ‘Foundations of Chess Strategy’, het boek waarop ik dit seizoen de trainingen heb gebaseerd, is van mening dat Tal vooral een intuïtieve speler was. Hij zegt dat Tal natuurlijk een uitstekende rekenaar was, net als alle GM’s, maar naar zijn mening was de gave van Tal vooral dat hij een uitstekend intuïtief gevoel voor het initiatief had en een ongeëvenaard begrip voor wanneer materiaal ingewisseld moest worden voor het initiatief in de aanval.

Tal zelf lijkt er anders over te denken. In het hoofdstuk ‘Geständnis eines Rechners’ (‘Bekentenis van een rekenaar’, in: Weltmeister lehren Schach, ed. Jakow Estrin, 1979) geeft Tal een inkijkje in zijn schaakdenken. Tal stelt in dit artikel dat hij zich als een ‘rekenende schaakspeler’ beschouwt. Zijn vaak als geniaal bestempelde combinaties berusten volgens hem op precies en diep rekenwerk. In stellingen zoekt hij naar een oplossing voor het stellingsprobleem die hij dan heel ver en nauwkeurig doorrekent. Dit in tegenstelling tot spelers die niet zoveel rekenen maar vertrouwen op hun stellingsgevoel. Een voorbeeld van zo’n speler is Botwinnik. Tal herinnert zich een gemeenschappelijke analyse waarin hij een stukoffer heeft gebracht. Hij laat Botwinnik een naar zijn mening geforceerde variant zien. Het antwoord van Botwinnik, nadat hij beleefd, dat is het gevoel van Tal, heeft geluisterd, is ontnuchterend: ‘Dat klopt allemaal. Eerst was ik bang voor het stukoffer maar later realiseerde ik me dat ik alleen de torens moest ruilen en de dames op het bord houden.’ Niks rekenen, gewoon stellingsgevoel.

Tal vertelt ook dat hij bijvoorbeeld door Smyslov vaak overspeeld werd, zodat er niets anders overbleef dan te zoeken naar dubieuze tactische ideeën. En soms met succes.

Tal was slechts één jaar wereldkampioen. In 1960 verpletterde hij in grootse stijl de regerend wereldkampioen Botwinnik met 12½ – 8½. Het jaar daarna verloor hij de titel weer in de revanchematch (8 – 13). Net als Bronstein was Tal nooit bang om ongebruikelijke openingen te spelen. Zie zijn eerste matchpartij met Botwinnik in 1960:

Voorbeeldpartij 2: Tal – Botwinnik, Moskou 1960

Activisten hebben een uitstekend gevoel voor combinaties. Het thema van de schitterende combinatie die Tal in de volgende partij op het bord toverde komt vaak in studies voor.

Voorbeeldpartij 3: Tal – Brinck-Clausen, Havana 1966

In deze partij verwijst Tal naar een eerdere partij van hem met zwart tegen Polugaevsky.

Partij 4: Polugaevsky – Tal, Tblisi 1956

Bronnen hele serie: 

1. Foundations of Chess Strategy
   Applying Business methods to Chess Preparation and Training
   Lars Bo Hansen
   Gambit, 2005
2. Masters of the Chessboard
   Richard Réti
   ?, 1930
3. Toernooiboek Jubileum Vierkamp LSG
   Oegstgeest 1970
   Leids Schaakgenootschap, 1970
4. Psychology in Chess
   Nikolai Krogius
   RHM Press, 1976
5. The Art of the Middlegame
   Paul Keres en Alexander Kotov
   Penguin Books, 1964
6. Weltmeister lehren Schach
   Jakow B. Estrin (ed)
   Joachim Beyer Verlag, 1979
7. Vragenlijst Speelstijl
   Rob Hählen

Activisten

Pluspunten

• Inventieve spelers zijn bereid risico’s te nemen en onconventionele openingen te spelen, vernieuwers.
• Zijn niet bang dingen die tegen de gevestigde opvattingen ingaan uit te proberen.
• Ondernemende speelstijl.
• Niet bang om onconventionele zetten te doen of om risico’s te nemen.
• Kunnen uitstekend rekenen.
• Goed gevoel voor het initiatief, bereid daarvoor materiaal te offeren.
• Lange termijn offers (verschil met pragmatici), het initiatief vasthouden is belangrijker dan materiaal.
• Goede intuïtie voor de evaluatie van scherpe stellingen, goed gevoel voor combinaties.
• Tempoverlies bij de tegenstander wordt makkelijk omgezet in een gevaarlijke voorsprong in ontwikkeling.
• Vallen graag aan, Assault Ratio (zie hierna).
• Stoppen veel energie in hun partijen vanwege hun ongebruikelijke zetten.
• Besteden ook aandacht aan de veiligheid van de eigen koning (Kasparov, verschil met pragmatici).
• Vaak goed in snelschaken.
• Beter in korte tijdslimiet, daarom is de kans dat in de toekomst een activist wereldkampioen wordt groter.

Minpunten

• Nemen soms te grote risico’s.
• Gedurfd maar riskant, hun inventieve ideeën kunnen soms niet werken.
• Spelen minder met vertrouwen wanneer de koning wordt aangevallen.
• Offers vaak intuïtief.
• Activisten zijn niet per definitie goed in het technisch verzilveren van een voorsprong, ze geven liever mat.
• Niet veel activisten hebben de top bereikt: Tal, Anand.

Spelen tegen een activist

• Vertrouw zijn offers niet, reken het goed na.
• Vermijd tijdnood, zij zijn er beter in.
• Vermijd complicaties niet per se maar zorg ervoor zelf het initiatief te hebben.

Spelers

• Pillsbury
• Bronstein
• Tal
• Anand
• Shirov
• Topalov
• Morozevitch

‘Doeners’

Assault ratio

De ‘Assault Ratio’ geeft de verhouding aan tussen het aantal stukken dat aanvalt en het aantal stukken dat verdedigd.

Oftewel:

Assault Ratio = Aantal aanvallende stukken / Aantal verdedigende stukken

De verhouding, de ratio, kan vergroot worden door het aantal stukken dat op de koning gericht staat toe  te laten nemen (de teller, de stijl van Tal) of het aantal verdedigende stukken te verminderen, bijvoorbeeld door ze af te leiden met een aanval aan de andere kant van het bord (de noemer, de stijl van Aljechin).